Trzydziestolecie łódzkiego Oddziału Związku Sybiraków

Historia reaktywowanego Związku Sybiraków w Polsce rozpoczyna się od momentu zarejestrowania w Wydziale Społeczno-Administracyjnym Urzędu Miasta Stołecznego Warszawy wniosku Związku Sybiraków 17 grudnia 1988 r. Wiadomość ta została przyjęta z entuzjazmem przez byłych zesłańców.

W Łodzi w 1989 r. inicjatorem powołania łódzkiego Oddziału Związku Sybiraków był Mieczysław Wutke. Z jego inspiracji 28 lutego 1989 r. ukazał się w „Dzienniku Łódzkim” komunikat o organizowaniu się łódzkiego środowiska Sybiraków. Jego też mieszkanie stało się miejscem pierwszych spotkań Sybiraków zamieszkałych w Łodzi.

Spontanicznie powstał Komitet Organizacyjny, w skład którego weszli: Marek Budziarek, Teresa Gutowska, Stanisław Jacoń, Feliks Milan, Stefan Nastarowcz, Adam Ochocki, Janusz Rusiniak, Janusz Skarżyński, Beata Sogrejew, Mieczysław Wutke i Ludmiła Żylińska. Całodobowe dyżury członków Komitetu odbywały się w mieszkaniu Mieczysława Wutke przy ul. Klonowej 11.

Informacje zbierane wśród znajomych jednoznacznie potwierdzały potrzebę zorganizowania spotkania łódzkich Sybiraków. Odbyło się ono 11 marca 1989 r. w kościele św. Antoniego w Łodzi, do czego walnie przyczynił się proboszcz tej parafii, ks. prałat Zdzisław Czosnykowski. „Frekwencja uczestników spotkania była imponująca” – pisze w pierwszym numerze rocznika „My, Sybiracy” Marek Budziarek – „i przeszła najśmielsze oczekiwania jego organizatorów. Okazało się bowiem, że w Łodzi przebywa obecnie 1000 osób, które pomiędzy 1939 a 1956 r. nie z własnej woli przebywały na Syberii lub były represjonowane w różny sposób przez władze radzieckie. W grupie tej znalazły się również osoby, których najbliżsi zostali internowani w obozach w Ostaszkowie, Kozielsku i Starobielsku” ¹⁾.

Na tym pierwszym spotkaniu łódzkich Sybiraków miało miejsce niecodzienne zdarzenie: miejscowy wikary, ks. kanonik Kazimierz Gawroński, przekazał na ręce Mieczysława Wutke przedwojenny sztandar Okręgu Łódzkiego Związku Sybiraków z 1928 r., który od września 1939 r. ukrywany był przez ludzi dobrej woli.

Na drugim łódzkim spotkaniu Sybiraków, które odbyło się 7 kwietnia 1989 r. w kościele o.o. Franciszkanów pw. św. Maksymiliana Kolbego w Łodzi, ukonstytuował się Tymczasowy Zarząd. Na jego czele stanął Feliks Milan, jego zastępcą został Mieczysław Wutke, sekretarzem – Marek Budziarek.

Dzięki uprzejmości proboszcza parafii św. Maksymiliana Kolbego, o. Ludwika Bartoszaka, w budynku parafialnym przy ul. Tatrzańskiej 111 w Łodzi przez kilka miesięcy istniał lokal Związku. Tu odbywały się spotkania Zarządu, dyżury, w czasie których wydawano deklaracje, informowano zainteresowanych, udzielano porad prawnych oraz przechowywano sztandar Związku.

W pierwszych miesiącach istnienia odrodzonego Związku Sybiraków na terenie Łodzi rozpoczęły działalność cztery sekcje: prawno-weryfikacyjna – na czele której stanął Janusz Rusiniak, organizacyjna – przewodniczył jej Janusz Skarżyński, socjalna – kierował nią Stanisław Jacoń i historyczno-dokumentacyjna – której przewodził Marek Budziarek.

Szybki wzrost liczby członków Związku, jak również chęć ułatwienia właściwego jego działania w terenie spowodowały, że zaczęły powstawać Koła Oddziału Związku w Łodzi.

W maju 1989 r. powstało Koło Terenowe w Zgierzu, któremu przewodniczył Tadeusz Stefankiewicz, zaś we wrześniu – Koło w łódzkiej dzielnicy Bałuty, gdzie przewodniczącym został Mirosław Pejka, i w Śródmieściu, na czele którego stanął Henryk Zając, oraz Koło Terenowe w Pabianicach, gdzie na przewodniczącego wybrano Stanisława Plucińskiego.

W październiku utworzono piąte Koło, grupujące Sybiraków z dwu dzielnic: Górnej i Widzewa, któremu przewodniczył Witold Kibilski.

W dniu 20 kwietnia 1989 r. zarejestrowano w Urzędzie Wojewódzkim w Łodzi fakt powołania Oddziału Wojewódzkiego Związku Sybiraków w Łodzi.

Naczelnymi zadaniami, jakie sobie postawiło stowarzyszenie, były: świadczenie pomocy swym członkom, upamiętnienie losów deportowanych rodaków i upowszechnienie wiedzy na temat zsyłek w głąb ZSRR.

W skrócie pragniemy przedstawić najważniejsze osiągnięcia łódzkiego Oddziału Związku Sybiraków na rzecz ujawnienia prawdy o zesłaniach oraz w jaki sposób starano się utrwalić pamięć o niedoli Polaków.

W 1990 r. w Oddziale podjęto decyzję o wydawaniu własnego pisma, któremu nadano tytuł „My, Sybiracy”. Pierwszy zespół redakcyjny stanowili: Marek Budziarek, Adam Ochocki, Jerzy Rossowski i Maria Worotyńska. W pierwszym numerze zespół redakcyjny tak określił swe zadania: „Naczelnym zadaniem, jakie sobie postawiliśmy, jest nawiązanie z Czytelnikami najściślejszego, bezpośredniego kontaktu. Chcemy wydobyć z zapomnienia tragiczne losy Sybiraków, tych żyjących i ich rodzin. Chcemy utrwalać martyrologię Polaków, którzy przeszli przez piekło stalinowskie, przez łagry i więzienia rozsiane po bezkresnym terytorium Rosji europejskiej i azjatyckiej, zroszonym krwią i potem setek tysięcy naszych obywateli”²⁾. W 2016 r. redakcja rocznika otrzymała nagrodę Superekslibris.

W listopadzie 1994 r. w Kole Śródmieście-Polesie powstał Chór Sybiraków. Początkowo kierował nim artysta Teatru Wielkiego w Łodzi Janusz Kunce, a od 1996 r. prowadzenie objęła prof. Iwona Ejsmont.

Na początku 2012 r. ze względu na zły stan zdrowia Iwony Ejsmont, po 19 latach, opiekę nad chórem 26 kwietnia 2012 r. przekazano Swietłanie Niewiadomskiej.

Chór występował z różnorodnym programem wokalnym, a także recytatorskim. Bierze udział w imprezach opłatkowych, w spotkaniach kombatanckich i w łódzkich szkołach, zapewnia oprawę podczas uroczystych mszy świętych w kościołach. Występował również dla takich organizacji jak Zarząd Okręgu Związku Inwalidów Wojennych w Łodzi, w Domu Kombatanta, na Światowych Zjazdach Stowarzyszenia Rodzin Osadników Wojskowych Kresów Wschodnich, podczas Ogólnopolskiej Pielgrzymki Sybiraków na Jasną Górę itp.

Z końcem 1995 r., z inicjatywy Stanisława Jaconia, łódzcy Sybiracy podjęli decyzję o utworzeniu „Biblioteki Sybiraka”. Pod pojęciem „Biblioteki Sybiraka” rozumiemy gromadzenie księgozbioru o tematyce zesłańczej w jednym powszechnie dostępnym miejscu. Na przyjęcie pod swoją pieczę takiego księgozbioru zgodziła się Dzielnicowa Biblioteka Publiczna przy ul. Długosza w Łodzi, a księgozbiór pochodzi z darów od Sybiraków, wydawnictw, księgarń oraz z zakupów.

1 sierpnia 1997 r. odbyło się w Łodzi, z udziałem inicjatorów – Sybiraków z Koła Łódź Górna-Widzew, uroczyste umieszczenie tablic z nazwą „Rondo Sybiraka”, u zbiegu ulic Aleksandra Puszkina i Stanisława Przybyszewskiego. Było to uwieńczenie kilkuletnich starań u władz miasta, prowadzonych w imieniu Oddziału przez prezesów Zarządu Koła Łódź Górna-Widzew: Czesława Grodzińskiego, a następnie Bogdana Rymarczyka.

W dniu 17 września 1998 r. został odsłonięty i poświęcony Symboliczny Grób Sybiraków. Grób usytuowany jest na cmentarzu rzymskokatolickim św. Anny w Łodzi przy ul. Lodowej 78, przy murze cmentarnym po lewej stronie głównej bramy wejściowej.

Jest to granitowa trójdzielna kolumna o wysokości 190 cm, z napisami z jednej strony: „SYMBOLICZNY GRÓB SYBIRAKÓW”, z drugiej: „GDY GAŚNIE PAMIĘĆ LUDZKA DALEJ MÓWIĄ KAMIENIE. Stefan Wyszyński Prymas Polski. 17.IX.1998 r.” według projektu Magdaleny Bednarkiewicz, a na murze umieszczono 135 tabliczek marmurowych z nazwiskami i imionami zmarłych na zesłaniu oraz datami ich urodzin i śmierci. Obok tabliczek umieszczony jest duży krzyż z granitu z wtopionym znakiem Związku Sybiraków, a poniżej znajduje się stalowa urna z ziemią z mogił polskich z Archangielska, Jakucji, Katynia, Kazachstanu, Kołymy i Uzbekistanu. Nazwy tych miejsc zostały zapisane na tablicy obok krzyża. Teren wokół tablic i kolumny wyłożony jest kostką granitową i oddzielony ręcznie kutym ogrodzeniem.

Staraniem Stanisława Jurkina i Jerzego Rossowskiego, jak również Janusza Moosa – dyrektora Łódzkiego Centrum Doskonalenia Nauczycieli i Kształcenia Praktycznego, doszło do nadania imienia „Sybiraków” Zespołowi Szkół Ponadgimnazjalnych nr 13 w Łodzi. 17 stycznia 2005 r. odbyło się oficjalne przyjęcie przez szkołę imienia „Sybiraków”, dyrektorem szkoły była mgr inż. Anna Siennicka.

Tego dnia nastąpiło także poświęcenie przez JE ks. bp. Adama Lepę tablicy pamiątkowej na głazie przed budynkiem szkoły i nowego sztandaru szkoły³⁾.

Następnym bardzo ważnym wydarzeniem w łódzkim Oddziale, z okazji jubileuszu 80-lecia Związku Sybiraków, był zorganizowany konkurs „Spotkanie z Sybirakiem”. Do konkursu zgłosiły się 102 zespoły uczniowskie z ponad 200 uczestnikami. Organizatorom złożono 70 opracowań, przygotowanych przez 139 uczniów z 26 łódzkich szkół gimnazjalnych i ponadgimnazjalnych. Wywiadów udzieliło 68 Sybiraków. Zakończenie konkursu odbyło się 8 lutego 2008 r. w Sali Lustrzanej Pałacu Poznańskiego (Muzeum Historii Miasta Łodzi), podczas którego ogłoszono wyniki konkursu oraz rozdano nagrody i wyróżnienia⁴⁾.

21 listopada 2018 r. w sali posiedzeń Rady Wydziału Filozoficzno-Historycznego Uniwersytetu Łódzkiego odbyło się uroczyste podpisanie porozumienia między Wydziałem a Oddziałem Związku Sybiraków w Łodzi. Porozumienie dotyczyło przekazania zasobów archiwalnych łódzkich Sybiraków społeczności akademickiej. Przekazanie materiałów do Biblioteki Wydziału jest pierwszym krokiem do utworzenia Archiwum Sybiraków.

Uroczystość 30-lecia powstania Oddziału Związku Sybiraków w Łodzi odbyła się dnia 9 maja 2019 r. w Polsko-Amerykańskim Ośrodku Kształcenia Zawodowego w Łodzi przy ul. Kamińskiego 17/19.

Inicjatorem tego wydarzenia był Stanisław Jurkin – prezes Zarządu łódzkiego Oddziału. W przygotowaniu uroczystości czynny udział mieli członkowie Zarządu. Salę, w której licznie zgromadzili się zaproszeni goście i Sybiracy, udekorowano odświętnie. Ponadto przy najdłuższej ścianie zaprezentowano ogrom eksponatów – dorobek łódzkiego Oddziału Związku Sybiraków. Z okazji jubileuszu zostało wydane opracowanie „Trzydziestolecie Łódzkiego Oddziału Związku Sybiraków w tle 90-lecia Związku Sybiraków”, ukazujące historię Oddziału w obrazach, zdjęciach i opisach.

Przed rozpoczęciem konferencji w kuluarach sali dziennikarka Radia Łódź przeprowadziła krótki wywiad z Mirosławem Pejką, przewodniczącym Wojewódzkiej Rady Związku Sybiraków, Stanisławem Jurkinem – prezesem Zarządu Oddziału i Adamem Szrederem – wiceprezesem Zarządu Oddziału.

Po wprowadzeniu pocztu sztandarowego łódzkiego Oddziału Związku Sybiraków i wysłuchaniu Hymnu Sybiraków, ks. kanonik Ryszard Olejnik – kapelan Sybiraków w Łodzi odmówił modlitwę w intencji zmarłych i żyjących Sybiraków.

Zgromadzonych gości i Sybiraków powitał prezes Zarządu Oddziału – Stanisław Jurkin.

Na uroczystość 30-lecia przybyło wielu znamienitych gości: z Uniwersytetu Łódzkiego prof. dr hab. Maciej Kokoszko – dziekan Wydziału Filozoficzno-Historycznego, prof. dr hab. Aneta Pawłowska, prof. dr. hab. Albin Głowacki, dr Wojciech Marciniak, posłanka Alicja Kaczorowska, Kamil Wojtysiak – przedstawiciel wojewody łódzkiego, Mariusz Goos – przedstawiciel prezydenta miasta Łodzi, mjr Arkadiusz Kiedrzyński – przedstawiciel dowódcy 9. Łódzkiej Brygady Obrony Terytorialnej, ppor. Małgorzata Zając – przedstawiciel Komendy Wojewódzkiej Policji. Z Zarządu Regionu Ziemi Łódzkiej NSZZ „Solidarność” udział wzięli Waldemar Krenc i Ireneusz Wach. Zaszczyciła swoją obecnością Barbara Kukulska – prezes Zjednoczenia Polskiego w Johannesburgu, Julitta Rosa – dyrektor Zespołu Szkół Geodezyjno-Technicznych im. Sybiraków w Łodzi, Janusz Moos – dyrektor Łódzkiego Centrum Doskonalenia Nauczycieli i Kształcenia Praktycznego, Grzegorz Wróbel z Muzeum Tradycji Niepodległościowych, Artur Ossowski z IPN w Łodzi, Mirosław Pejka – przewodniczący Rady Wojewódzkiej Związku Sybiraków, Jarosław Olbrychowski – prezes Stowarzyszenia „Rodzina Policyjna 1939 r. w Łodzi”, Krzysztof Łomiński – nauczyciel 33. Liceum Ogólnokształcącego im. Armii Krajowej w Łodzi, Joanna Cwonda-Kustosik – nauczycielka Zespołu Szkół Ogólnokształcących im. Staszica w Zgierzu, Sybiracy łódzkiego Oddziału.

Zaproszeni goście składali gratulacje oraz życzenia łódzkim Sybirakom. Wpłynęły listy gratulacyjne na ręce prezesa Stanisława Jurkina z okazji jubileuszu 30-lecia łódzkiego Oddziału Związku Sybiraków od: wojewody łódzkiego, prezydenta miasta Łodzi, dyrektora ŁCDNiKP, dowódcy 9. ŁBOT, prezesa Stowarzyszenia „Rodzina Policyjna 1939 r.”.

Następnie Stanisław Jurkin udekorował 12 osób Odznaką Honorową za Zasługi dla Związku Sybiraków.

W dalszej części uroczystości zebrani wysłuchali 11 tematycznych referatów: jako pierwszy wystąpił prof. dr hab. Albin Głowacki z odczytem „Na straży prawdy i pamięci. 30 lat dokonań środowiska łódzkich Sybiraków”, następnie – dr Wojciech Marciniak, Barbara Kukulska, Julitta Rosa, Ireneusz Wach, Adam Szreder, Hanna Przybył, Alicja Krawczyk, Anna Szwykowska-Michalska, Alojzy Sąsiadek oraz Stanisław Jurkin.

Po wystąpieniu referentów, prezes Zarządu łódzkiego Oddziału serdecznie podziękował za uczestnictwo w konferencji i zaprosił na obiad do restauracji w Centrum Szkoleniowo-Konferencyjnym UŁ. Wszyscy pojechali autobusem miejskim podstawionym na zlecenie prezydent miasta Łodzi Hanny Zdanowskiej.

Po obiedzie zebrani przybyli na cmentarz Zarzew w Łodzi, gdzie usytuowany jest Symboliczny Grób Sybiraków. Zapalono tam znicze, złożono kwiaty i po krótkiej modlitwie zebrani udali się pod pomnik Ofiarom Komunizmu przy ul. Anstadta w Łodzi. Po krótkiej zadumie, złożono kwiaty i zapalono znicze.

Na tym spotkanie z okazji obchodów 30-lecia reaktywowania łódzkiego Oddziału Związku Sybiraków zakończono.

Zarząd Oddziału Związku Sybiraków w Łodzi przy wsparciu Wydziału Filozoficzno-Historycznego UŁ planuje opublikować referaty wygłoszone 9 maja 2019 r.

Historię łódzkiego Oddziału Związku Sybiraków i jego Kół można znaleźć na stronie internetowej www.sybiracy.wckp.lodz.pl lub w 26 rocznikach „My, Sybiracy”.

…………………………………………

¹⁾ „My, Sybiracy” nr 1, str. 7.

²⁾ „My, Sybiracy” nr 1, str. 3.

³⁾ „My, Sybiracy” nr 17, str. 140.

⁴⁾ „My, Sybiracy” nr 19, str. 200.

Sztandar Okręgu Łódzkiego Związku Sybiraków z 1928 r.

Dorobek redakcji „My, Sybiracy”

Symboliczny Grób Sybiraków usytuowany jest na cmentarzu rzymskokatolickim św. Anny w Łodzi przy ul. Lodowej 78, został odsłonięty w dniu 17 września 1998 r.

Kronika Koła ZS w Zgierzu

Sala Lustrzana w Pałacu Poznańskiego – nagrody i dyplomy dla uczestników konkursu „Spotkanie z Sybirakiem”, Łódź, 8 lutego 2008 r.

Nagrodę Kustosz Pamięci Narodowej Jerzemu Rossowskiemu wręcza prezes IPN Janusz Kurtyka, Warszawa, 16 czerwca 2009 r.

Nagroda Superekslibris dla zespołu redakcyjnego rocznika „My, Sybiracy” przyznana w 2016 r. przez Wojewódzką Bibliotekę Publiczną im. Marszałka Józefa Piłsudskiego w Łodzi

Mieczysław Wutke, prezes honorowy łódzkiego Oddziału w Bibliotece Sybiraka w Łodzi, gdzie w 1996 r. zapoczątkowaliśmy tworzenie księgozbioru

W listopadzie 1994 r. powstał Chór Sybiraków. Zdjęcie z koncertu w Częstochowie w czasie Ogólnopolskiej Pielgrzymki Sybiraków na Jasną Górę w 2007 r.

Obchody 30-lecia łódzkiego Oddziału Związku Sybiraków. Od lewej: mjr Arkadiusz Kiedrzyński (9. ŁBOT), prof. dr hab. Albin Głowacki (UŁ), prof. dr hab. Maciej Kokoszko (UŁ), prof. dr hab. Aneta Pawłowska (UŁ), Barbara Kukulska (Zjednoczenie Polskie w Johannesburgu), Kamil Wojtysiak (Łódzki Urząd Wojewódzki), Łódź, 9 maja 2019 r.

Autor: Zarząd Oddziału ZS w Łodzi